بارستە چەمکێکی بنەڕەتییە لە فیزیادا کە ئاماژەیە بۆ بڕی ماددەیەک کە تەنێک لەخۆی دەگرێت. تایبەتمەندییەکە کە بەرگری تەنێک لە گۆڕانکارییەکانی جووڵەدا چەندایەتی دەکات کاتێک تووشی هێزێک دەبێت. بارستە ڕۆڵێکی سەرەکی دەگێڕێت لە تیۆری و بنەما جۆراوجۆرەکانی فیزیاییدا، لەوانە یاساکانی جوڵەی نیوتن و یاسای کێشکردن.
بارستە چەندایەتییەکی سکالارە، واتە گەورەیی هەیە بەڵام هیچ ئاراستەیەکی نییە. یەکەی ستانداردی بارستە لە سیستەمی نێودەوڵەتی یەکەکاندا (SI) بریتییە لە کیلۆگرام (kg). شایەنی باسە کە بارستە جیاوازە لە کێش. لە کاتێکدا بارستە تایبەتمەندییەکی ناوەکی تەنێکە و بەبێ گوێدانە شوێنەکە بە بەردەوامی دەمێنێتەوە، کێش بریتییە لەو هێزەی کە بەهۆی هێزی کێشکردنەوە بەسەر تەنێکدا دەسەپێندرێت و لەگەڵ هێزی کێڵگەی کێشکردندا دەگۆڕێت.
یەکێک لە چەمکە سەرەکییەکانی پەیوەست بە بارستە، ئینسێریایە. ئینسێریا بریتییە لە مەیلی تەنێک بۆ بەرەنگاربوونەوەی گۆڕانکارییەکانی دۆخی جووڵەی. ئەو تەنانەی بارستەی زیاتریان هەیە ئینسێریای زیاتریان هەیە، واتە زیاتر بەرگریان هەیە بەرامبەر گۆڕانکاری لە خێرایی یان ئاراستەکەیان کاتێک هێزێک دەخرێتە سەر.
یاسای دووەمی جوڵەی نیوتن باس لەوە دەکات کە خێراکردنی تەنێک ڕاستەوخۆ ڕێژەیە لەگەڵ ئەو هێزە تۆڕەی کە بەسەریدا دەسەپێندرێت و بە پێچەوانەوە ڕێژەیە لەگەڵ بارستەکەیدا. لە ڕووی بیرکارییەوە ئەم پەیوەندییە بەم شێوەیە دەربڕدراوە F = ma کە F هێزی تۆڕە و m بارستەی تەنەکە و a خێرایی بەرهەم هێنراوە.
ئەم یاسایە تیشک دەخاتە سەر پەیوەندی بنەڕەتی نێوان هێز و بارستە و خێرایی. بۆ نموونە بارستەیەکی گەورەتر پێویستی بە هێزێکی زیاترە بۆ بەدەستهێنانی هەمان خێرایی بارستەیەکی بچووکتر.
یاسای پاراستنی بارستە بنەمایەکی بنەڕەتییە لە فیزیا و کیمیادا. باس لەوە دەکات کە کۆی بارستەی سیستەمێکی داخراو بە تێپەڕبوونی کات بە بەردەوامی دەمێنێتەوە، بەبێ گوێدانە گۆڕانکارییەکانی مادەکانی ناو سیستەمەکە بەهۆی کارلێکی کیمیایی یان پرۆسەی فیزیایی. بە واتایەکی تر جەماوەر دروست نابێت یان لەناوبچێت؛ تەنها دەتوانێت فۆرمەکان بگۆڕێت.
هەروەها بارستە ڕۆڵێکی سەرەکی دەگێڕێت لە یاسای کێشکردنی گەردوونیدا کە لەلایەن ئیسحاق نیوتنەوە داڕێژراوە. بە پێی ئەم یاسایە هێزی ڕاکێشانی نێوان دوو تەن ڕاستەوخۆ ڕێژەیی دەبێت لەگەڵ بەرهەمی بارستەکانیان و ڕێژەیی پێچەوانەیە لەگەڵ چوارگۆشەی مەودای نێوان ناوەندەکانیان.
تێگەیشتن لە بارستە چەندین بەکارهێنانی پراکتیکی هەیە:
- **ئەندازیاری**: ئەندازیاران لە کاتی دیزاینکردنی پێکهاتە و سیستەمەکاندا بارستەی پێکهاتەکان لەبەرچاو دەگرن بۆ دڵنیابوون لە سەقامگیری و سەلامەتی.
- **ئەستێرەناسی**: بارستە زۆر گرنگە بۆ دیاریکردنی جوڵەی تەنە ئاسمانییەکان، وەک هەسارەکان و ئەستێرەکان و گەلەئەستێرەکان.
- **پزیشکی**: ئامێر و ڕێکارە پزیشکییەکان زۆرجار بریتین لە پێوانە یان خەمڵاندنی بارستەی مادەکان، وەک دەرمان یان شانەکانی لەش.
- **گواستنەوە**: بارستە کاریگەری لەسەر کارایی و کارایی سووتەمەنی ئۆتۆمبێلەکان هەیە، لە ئۆتۆمبێلەوە تا فڕۆکە.
بە کورتی بارستە تایبەتمەندییەکی بنەڕەتی ماددەیە کە کاریگەری لەسەر چۆنیەتی وەڵامدانەوەی تەنەکان بۆ هێزەکان و چۆنیەتی کارلێککردنیان لەگەڵ یەکتردا هەیە. لە ڕۆڵی لە یاساکانی نیوتندا تا دەگاتە کاریگەرییەکانی لە بوارە جیاوازەکاندا، بارستە بەردی بناغەی تێگەیشتنمانە لە جیهانی فیزیکی.