نیوترینۆ جۆرێکە لە تەنۆلکەی سەرەتایی کە سەر بە خێزانی لێپتۆنە کە ئەلکترۆن و میونەکانیش لەخۆدەگرێت. نیوترینۆکان بە کارلێکە زۆر لاوازەکانیان لەگەڵ ماددە و توانای تێپەڕبوونیان بە زۆربەی مادەکاندا ناسراون بەبێ ئەوەی کاریگەرییەکی بەرچاویان لەسەر بێت. ئەوان پێکهاتەی گرنگی مۆدێلی ستانداردی فیزیای تەنۆلکەکانن و تایبەتمەندی سەرنجڕاکێشیان هەیە کە بەردەوامن لە بابەتی لێکۆڵینەوە و گەڕان.
لێرەدا چەند خاڵێکی سەرەکی سەبارەت بە نیوتریۆنەکان دەخەینەڕوو:
1. تامەکان: نیوترینۆکان بە سێ تام دێن: ئەلکترۆن نیوترینۆ، میون نیوترینۆ، و تاو نیوترینۆ. هەر تامێک پەیوەندی بە لێپتۆنێکی بارگاویکراوی تایبەتەوە هەیە (ئەلکترۆن، میون، یان تاو) و شانبەشانی لێپتۆنی بارگاویکراوی هاوتای خۆی لە هەندێک کارلێکی تەنۆلکەدا دروست دەکرێت.
2. بارستە: سەرەتا وا بیردەکرایەوە کە نیوترینۆکان بێ بارستە بن، بەڵام تاقیکردنەوەکان دەریانخستووە کە بارستەیان زۆر بچووکە، هەرچەندە ئەم بارستە هێشتا زۆر سووکترن لە بارستەی تەنۆلکەکانی دیکەی مۆدێلی ستاندارد.
3. Neutral Charge: نیوترینۆکان بریتین لە گەردیلەی بێلایەنی کارەبایی، واتە هیچ بارگەیەکی کارەبایی هەڵناگرن. ئەم تایبەتمەندییە بەشدارە لە کارلێکی لاوازیان لەگەڵ ماددەدا.
4. کارلێکە لاوازەکان: نیوترینۆکان تەنها لە ڕێگەی هێزی لاوازی ناوکی و هێزی کێشکردنەوە کارلێک دەکەن، ئەمەش وایکردووە دەستنیشانکردنیان زۆر چالاک بێت. ئەوان ئەزموونی هێزی ئەتۆمی بەهێز یان هێزی کارۆموگناتیسی ناکەن.
5. لەرزینەکانی نیوترینۆ: یەکێک لە دۆزینەوە هەرە گرنگەکان لە فیزیای نیوترینۆدا دیاردەی لەرزینەکانی نیوترینۆیە. نیوترینۆکانی تامێک دەتوانن بگۆڕدرێن بۆ نیوترینۆی تامێکی تر لەکاتی گەشتکردنیان بە بۆشاییدا، ئەمەش ئاماژەیە بۆ ئەوەی نیوترینۆکان بارستەیان هەیە و تامەکانیان جێگیر نین.
6. کێشەی نیوترینۆی خۆر: چاودێریکردنی نیوترینۆی خۆر کەمتر لەسەر زەوی لەوەی پێشبینی دەکرێت لەلایەن مۆدێلی خۆری ستانداردەوە بووە هۆی دۆزینەوەی لەرزینەکانی نیوترینۆ. نیوترینۆکان کە لە ناوەکی خۆردا وەک نیوترینۆی ئەلکترۆنی بەرهەم دەهێنرێن دەتوانن پێش ئەوەی بگەنە زەوی بگۆڕدرێن بۆ تامەکانی تر.
7. نیوترینۆ دۆزەرەوە: دۆزینەوەی نیوترینۆ پێویستی بە دۆزەرەوەی زۆر هەستیار و تایبەتمەند هەیە. ئەم دۆزەرەوەیانە پشت بە کارلێکە دەگمەنەکانی نیوترینۆکان لەگەڵ تەنۆلکەکانی تر دەبەستن، کە لەوانەیە سیگناڵی دەستنیشانکراو وەک تەنۆلکەی ڕووناکی یان بارگاویکراو بەرهەم بهێنن.
8. فەلەکناسی نیوترینۆ: نیوترینۆکان سوودی ئەوەیان هەیە کە دەتوانن مەودای زۆر بەناو گەردووندادا بڕۆن بەبێ ئەوەی بە شێوەیەکی بەرچاو هەڵمژین یان لادانیان هەبێت بەهۆی دەستێوەردانی ماددە. ئەمەش وایان لێدەکات ببنە نێردراوی زانیاری لە سەرچاوە فیزیاییە ئەستێرەییەکانەوە کە نیوترینۆی وزە بەرز دەردەدەن، وەکو سوپەرنۆڤا و ناوکی گەلەئەستێرەی چالاک.
9. ڕوانگەی نیوترینۆی ئایس کیوب: ڕوانگەی نیوترینۆی ئایس کیوب کە دەکەوێتە جەمسەری باشوور، تاقیکردنەوەیەکی پێشکەوتووە کە بۆ دیاریکردنی نیوترینۆی وزە بەرزە کە لە سەرچاوە گەردوونییەکانەوە دێن. ڕیزبەندییەکی کیلۆمەتر سێجا هەستەوەر بەکاردەهێنێت کە لە سەهۆڵی جەمسەری باشووردا جێگیرکراون.
نیوترینۆکان تەنۆلکە سەرنجڕاکێشەکانن کە بەشداربوون لە تێگەیشتنمان لە فیزیای تەنۆلکەکان و فیزیای ئەستێرەیی و سروشتی بنەڕەتی ماددە. کارلێکە لاوازەکانیان و توانای گەشتکردنیان بۆ مەودای زۆر، وایان لێدەکات کە ئامرازێکی ناوازە بن بۆ گەڕان بەدوای وزەبەخشترین و دوورترین دیاردەکانی گەردووندا.