زاراوەی "ئەتۆمی"

"ئەتۆمی" ئاماژەیە بۆ هەر شتێک کە پەیوەندی بە ناوکی ئەتۆمی یان کارلێکی ناوکییەوە هەبێت. کۆمەڵێک بابەت و بەکارهێنانی بەرفراوان لەخۆدەگرێت، لەوانە فیزیای ئەتۆمی، وزەی ئەتۆمی، چەکی ئەتۆمی و پزیشکی ئەتۆمی.

 1. **فیزیای ناوکی:** ئەم بوارە لێکۆڵینەوە لە تایبەتمەندی و هەڵسوکەوتی ناوکی ئەتۆمی دەکات، هەروەها کارلێکەکانی نێوان تەنۆلکەکانی ناو ناوک. بووەتە هۆی دۆزینەوەی تەنۆلکەی ژێر ئەتۆمی وەک پرۆتۆن و نیوتڕۆن و جۆرە جیاوازەکانی تیشکدانەوە.

 2. **وزەی ئەتۆمی:** وزەی ئەتۆمی لە ڕێگەی کارلێکە ئەتۆمییەکانەوە دروست دەبێت، زۆرجار بریتییە لە دابەشبوون (پارچەبوونی ناوکی) یان یەکگرتنی (تێکەڵبوونی ناوکی) ناوکی ئەتۆمی. وێستگەکانی کارەبای ئەتۆمی کارلێکی دابەشبوونی کۆنترۆڵکراو بەکاردەهێنن بۆ بەرهەمهێنانی گەرمی، کە دواتر دەگۆڕێت بۆ کارەبا. لە کاتێکدا وزەی ئەتۆمی توانای بەرهەمهێنانی بڕێکی زۆر وزەی هەیە بە دەردانی کاربۆنی تاڕادەیەک کەم، هەروەها نیگەرانییەکان سەبارەت بە سەلامەتی و فڕێدانی پاشماوە و مەترسی ڕووداوەکان دەوروژێنێت.

 3. **چەکی ئەتۆمی:** چەکی ئەتۆمی بە شێوەیەک دروست کراوە کە بڕێکی زۆر وزە لە ڕێگەی کاردانەوەی ئەتۆمی کۆنتڕۆڵنەکراوەوە دەربدات. ئەم چەکانە یان کاردانەوەی دابەشبوون یان تێکەڵبوون بەکاردەهێنن بۆ دروستکردنی تەقینەوەی بەهێز. پەرەپێدان و بەکارهێنانی چەکی ئەتۆمی کاریگەری قووڵی جیهانی لەسەر جیۆپۆلەتیک و پەیوەندییە نێودەوڵەتییەکان هەبووە.

 4. **پزیشکی ئەتۆمی:** لە پزیشکیدا ئایزۆتۆپی تیشکدەر بۆ مەبەستی جۆراوجۆری دەستنیشانکردن و چارەسەرکردن بەکاردەهێنرێت. تەکنیکەکانی وەک تیشکی ئێکس و وێنەگرتنی ناوکی یارمەتیدەرن لە دەستنیشانکردنی حاڵەتە پزیشکییەکان، لەکاتێکدا چارەسەری تیشکی بۆ چارەسەرکردنی نەخۆشییەکانی وەک شێرپەنجە بەکاردەهێنرێت.

 5. **Nuclear Decay:** ئایزۆتۆپە تیشکدەرەکان تووشی خراپبوونی ناوکی دەبن، بە دەردانی تیشک دەگۆڕدرێن بۆ توخمەکانی تر. ئەم پرۆسەیە بۆ دیاریکردنی مێژووی ڕادیۆمێتری بەکاردێت، ئەمەش یارمەتی زانایان دەدات بۆ دیاریکردنی تەمەنی پێکهاتە جیۆلۆجیەکان و شوێنەوارەکان.

 6. **سەلامەتی ئەتۆمی:** بە لەبەرچاوگرتنی مەترسییە ئەگەرییەکانی پەیوەست بە کارلێک و تیشکدانەوە ئەتۆمییەکان، ڕێوشوێنی سەلامەتی ئەتۆمی زۆر گرنگن. خۆگرتن و قەڵغانکردن و پرۆتۆکۆڵی دروست زۆر گرنگن بۆ ڕێگریکردن لە بەرکەوتنی تیشک و ڕووداوی ئەتۆمی.

 زاراوەی "ئەتۆمی" بوارێکی ئاڵۆز و فرە پسپۆڕی لەخۆدەگرێت کە هەم بەکارهێنانی سوودبەخش و هەم ئەگەری زیانبەخشی هەیە. کاریگەرییەکی بەرچاوی لەسەر لایەنە زانستی و تەکنەلۆژی و کۆمەڵایەتییە جیاوازەکانی ژیانی مۆدێرن هەبووە.