1. میزۆپۆتامیا:
میزۆپۆتامیا بە یەکێک لە لانەکانی شارستانیەت دادەنرێت، لە زەوییە بەپیتەکانی نێوان ڕووباری دیجلە و فوراتدا سەریهەڵدا و ناوچەکانی عێراقی ئێستا و باشووری ڕۆژهەڵاتی تورکیا و بەشێک لە سوریا و ئێرانی گرتەوە. سۆمەرییە کۆنەکان، ئەکەدیەکان، بابلییەکان و ئاشوورییەکان لەم ناوچەیەدا گەشەیان کردووە و بەشدارییەکی بەرچاویان لە نووسین و بیرکاری و دامەزراندنی یەکەم شارە ناسراوەکانی جیهاندا کردووە، وەک ئوروک و بابل.
٢- میسری کۆن: ١.
بەدرێژایی کەنارەکانی ڕووباری نیل لە باکووری ڕۆژهەڵاتی ئەفریقا، میسری کۆن بۆ زیاتر لە سێ هەزار ساڵ گەشەی کرد. شارستانیەتی میسر بە هەرەمە سەرسوڕهێنەرەکانی و سیستەمی نووسینی هیرۆگلیفی ئاڵۆز و باوەڕ بە ژیانی دوای مردن ناسراوە، میراتێکی بەردەوامی لە هونەر و تەلارسازی و پراکتیزە ئاینییەکان بەجێهێشتووە.
3. شارستانیەتی دۆڵی ئیندوس:
شارستانیەتی دۆڵی ئیندوس کە بە شارستانیەتی هاراپان ناسراوە، لە دەشتە بەپیتەکانی دۆڵی ڕووباری ئیندوس (پاکستانی ئێستا و باکووری ڕۆژئاوای هیندستان) لە دەوروبەری ساڵانی ٢٦٠٠ تا ١٩٠٠ پێش زایین گەشەی کرد. ئەم شارستانییەتە بەهۆی شارە باش پلان بۆ داڕێژراوەکانی و ژێرخانی پێشکەوتووی شارەکان و تۆڕە بازرگانییە بەرفراوانەکانیەوە ناوبانگی دەرکردووە، بەهۆی سنووردارکردنی شیکردنەوەی سیناریۆکەوە وەک مەتەڵێکی سەرنجڕاکێش دەمێنێتەوە.
4. چینی کۆن: ١.
مێژووی چینی کۆن دەگەڕێتەوە بۆ شانشینی شیا و شانگ، پێشکەوتنی بەرچاو لە سەردەمی شانشینی ژۆدا ڕوویدا. شارستانیەتی چینی بەشدارییەکی زۆری لە پێشکەوتنی کشتوکاڵ و داهێنانی کاغەز و کۆمپاس و پەرەپێدانی فەلسەفەکانی وەک کۆنفۆشیۆس و تائۆیزمدا هەبوو.
5. یۆنانی کۆن: ١.
شارستانیەتی یۆنانی کۆن کە لە دەوری ناوچەی دەریای ناوەڕاستدا ناوەند بووە، بەشدارییەکی قووڵی لە هونەر و فەلسەفە و ئەدەب و دیموکراسیدا کردووە. دەوڵەتە شارنشینەکانی وەک ئەسینای پایتەخت و سپارتا ڕۆڵی سەرەکییان هەبوو لە داڕشتنی شارستانیەتی ڕۆژئاوا، فەیلەسوفە کاریگەرەکانی وەک سۆکرات و ئەفلاتون و ئەرستۆ بناغەی بیرکردنەوەی ڕەخنەیی و فەلسەفەی ئەخلاقییان دانا.
٦- ڕۆمای کۆن: ١.
ڕۆمی کۆن لە شارۆچکەیەکی بچووکەوە پەرەی سەند بۆ ئیمپراتۆریەتێکی فراوان، کە بەشێکی زۆری ئەوروپا و باکووری ئەفریقا و ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستی گرتەوە. شارستانیەتی ڕۆمانی بە سەرسوڕهێنەرە ئەندازیارییەکانی وەک کۆلۆسیۆم و کانییە ئاوییەکان و هەروەها سیستەمی حوکمڕانی و یاسایی بەناوبانگە، کاریگەرییەکی زۆری لەسەر شارستانیەتەکانی دواتر هەبووە و تا ئێستاش وەک بەشێکی بەرچاو لە میراتی ڕۆژئاوا دەمێنێتەوە.
7. فارسی کۆن: ١.
ئیمپراتۆریەتی فارس بە سەرۆکایەتی کوروشی گەورە و دواتر لە لایەن داریۆس و خەرکسەوە فراوانتر کرا، شارستانیەتێکی بەرفراوان و کاریگەر بوو کە ناوچەکانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و ئاسیای ناوەڕاست و میسری گرتەوە. ئیمپراتۆریەتی فارس کە بە کارایی کارگێڕی و لێبوردەیی بەرامبەر بە کولتوورە جۆراوجۆرەکان ناسراوە، ڕۆڵێکی چارەنووسساز و چارەنووسساز لە بەستنەوەی ڕۆژهەڵات و ڕۆژئاوا لە ڕێگەی ڕێگای شاهانەی بەناوبانگەوە هەبووە.
8. شارستانیەتی مایا:
شارستانیەتی مایا لە مەکسیکی ئێستا، بیلیز، گواتیمالا، هندۆراس و ئەلسەلڤادۆر گەشەی کرد. مایاکان بە سیستەمی ساڵنامەی ئاڵۆز و تەلارسازی مۆنۆمێنتال و پێشکەوتنیان لە بواری فەلەکناسی و بیرکاریدا ناسراون، میراتێکی سەرنجڕاکێشی کولتووری و تەلارسازییان بەجێهێشتووە.
ئەمانە تەنها چەند نموونەیەکن لەو شارستانییەتە کۆنانەی کە مێژووی مرۆڤایەتییان لە قاڵب داوە. هەریەک لەم کۆمەڵگایانە بەشدارییەکی ناوازەیان لە هونەر و زانست و حوکمڕانی و فەلسەفەدا کرد، زەمینەیان بۆ گەشەسەندنی شارستانیەتەکانی دواتر دانا و کاریگەرییان لەسەر ئەو جیهانە هەبوو کە ئەمڕۆ تێیدا دەژین. لێکۆڵینەوە لە شارستانییەتە کۆنەکان تێڕوانینێکی بەنرخ پێشکەش دەکات سەبارەت بە هەمەجۆریی و ئاڵۆزی کۆمەڵگا مرۆییەکان لە سەرانسەری کاتدا و دیدێکی فراوانتر لەبارەی میراتی مرۆیی هاوبەشمانەوە دابین دەکات.