دۆلفینەکان شیردەرەکانی دەریایی سەرسامکەرن کە بۆ چەندین سەدە خەیاڵی مرۆڤیان بەسەردا گرتووە. دۆلفینەکان بە سروشتی یاریزانانە و زیرەکی و جوڵە ڕەسەنەکانیان بوونەتە ئایکۆنی زەریا و هێمای خۆشی و ئازادی.
دۆلفینەکان سەر بە خێزانی Delphinidaeن کە نزیکەی ٩٠ جۆر لەخۆدەگرێت. ئەم بوونەوەرە زۆر کۆمەڵایەتیانە دەتوانرێت لە ئۆقیانوس و دەریاکان لە سەرانسەری جیهاندا بدۆزرێتەوە، لە ئاوە گەرمەکانی کاریبیەوە تا دەریا ساردەکانی ئەنتارکتیکا. قەبارە و ڕەنگ و ڕەفتارێکی بەرفراوانیان هەیە، بەڵام هەموویان هەندێک تایبەتمەندییان هەیە کە وایان لێدەکات بەڕاستی سەرنجڕاکێش بن.
یەکێک لە تایبەتمەندییە دیارەکانی دۆلفینەکان شێوەی جەستەیان ڕێکخراوە، کە بە تەواوی گونجاوە بۆ ژیان لەناو ئاودا. جەستەی بریقەداریان کە سەرێکی ڕێک و پێک و شێوەیەکی فیزیفۆرمیان هەیە، ڕێگەیان پێدەدات بە خێرایی و بە ڕەوشتەوە بەناو زەریادا مەلە بکەن. دۆلفینەکان بالەیەکی پشتەوەیان لەسەر پشتیان هەیە، ئەمەش یارمەتیان دەدات لە کاتی مەلەکردندا هاوسەنگی و سەقامگیرییان بپارێزن.
دۆلفینەکان بە زیرەکی ناوازە و ئاڵۆزی کۆمەڵایەتی ناسراون. خاوەنی مێشکێکی زۆر گەشەسەندوون و توانای چارەسەرکردنی کێشەی سەرنجڕاکێشیان هەیە. لێهاتوویی مەعریفییان، وەک یادەوەری، پەیوەندیکردن و خۆئاگابوون، بابەتی لێکۆڵینەوەی بەرفراوان بووە. دۆلفینەکان بە بەکارهێنانی ئامرازەکان و چارەسەرکردنی مەتەڵەکان و تەنانەت نیشانەکانی هاوسۆزی و هاوکاریشیان نیشان دراوە.
پەیوەندیکردن لایەنێکی گرنگی کۆمەڵگەی دۆلفینەکانە. کۆمەڵێک دەنگی بەرفراوان دەردەکەن، لەوانە کلیک و فیشەکە و گۆرانی، کە بۆ پەیوەندیکردن لەگەڵ یەکتر بەکاریدەهێنن. ئەم دەنگانە بۆ پەیوەندی کۆمەڵایەتی و کەشتیوانی و ڕاوکردن زۆر گرنگن. هەروەها دۆلفینەکان زمانی جەستە بەکاردەهێنن، وەک بازدان و شکاندن و شەق لێدانی کلک، بۆ گەیاندنی پەیام و دەربڕینی هەستەکان.
دۆلفینەکان بوونەوەرێکی کۆمەڵایەتی زۆرن و لە پێکهاتەی کۆمەڵایەتی ئاڵۆزدا دەژین. ئەوان گروپی توند و تۆڵ پێکدەهێنن کە پێیان دەوترێت پۆد، کە لە چەند تاکێک تا سەدان دۆلفین پێکدێن، بەپێی جۆرەکە. لەناو پۆدێکدا دۆلفینەکان پەیوەندی کۆمەڵایەتی بەهێز پیشان دەدەن و لە چالاکییە جۆراوجۆرەکاندا هاوکاری دەکەن، وەک ڕاوکردن و پاراستنی یەکتر و بەخێوکردنی بەچکەکانیان.
خووی خواردن لە نێوان دۆلفینەکاندا بەپێی جۆر و شوێنەکەی جیاوازە. هەندێک لە دۆلفینەکان بە پلەی یەکەم لە ماسی دەخۆن، هەندێکی تریش کالم و قڕکەر و تەنانەت شیردەرەکانی دەریایی بچووکیش دەخۆن. ئەوان بە تەکنیکە هاوبەشەکانی ڕاوکردن ناسراون، وەکو ڕاوکردنی ماسی بۆ گروپی توند، بەکارهێنانی بڵق بۆ گرتنی نێچیر و سەرسوڕهێنەرکردنی ماسی بە کلکەکانیان.
هەوڵەکانی پاراستن ڕۆڵێکی گرنگ دەگێڕن لە پاراستنی دۆلفینەکان و شوێنی ژیانی دەریایییان. دۆلفینەکان ڕووبەڕووی چەندین مەترسی دەبنەوە، لەوانە تێکچوونی شوێنی نیشتەجێبوون، پیسبوون، تێکەڵبوون لە ئامێرەکانی ماسیگرتن و پیسبوونی ژاوەژاو بەهۆی چالاکییەکانی مرۆڤەوە. ڕێکخراوەکان و حکومەتەکان لە سەرانسەری جیهان کاردەکەن بۆ دامەزراندنی ناوچەی پارێزراوی دەریایی و کەمکردنەوەی پیسبوون و جێبەجێکردنی شێوازەکانی ماسیگرتنی بەردەوام بۆ پاراستنی ئەم بوونەوەرە شایستە.
گەشتیاری سەیرکردنی دۆلفینەکان لە زۆرێک لە ناوچە کەنارییەکان بووەتە جێی بایەخ، ئەمەش دەرفەتێک بۆ خەڵک دەڕەخسێنێت کە چاودێری دۆلفینەکان بکەن و قەدریان بزانن لە شوێنی سروشتی خۆیاندا. گەشتیاری بەرپرسیارانەی دۆلفینەکان پەرە بە پەروەردە و هۆشیاری و پارەدان دەدات بۆ پاراستن، دڵنیابوون لە خۆشگوزەرانی و پاراستنی ئەم شیردەرە دەریاییە جوانانە.
دۆلفینەکان جێگەیەکی تایبەتی لە دڵماندا هەیە و نوێنەرایەتی جوانی و فرەچەشنی زەریاکانی جیهان دەکەن. ڕەنگینیی و زیرەکی و سروشتی یاریزانانەیان بە درێژایی مێژوو مرۆڤی سەرسام کردووە. پاراستنی شوێنی نیشتەجێبوون و خۆشگوزەرانی دۆلفینەکان نەک هەر ئەم بوونەوەرە باوەڕپێنەکراوانە دەپارێزێت بەڵکو بەشدارە لە تەندروستی گشتی و هاوسەنگی ئیکۆسیستەمی دەریایی.