ڤیتامینەکان پێکهاتەی ئۆرگانیکی گرنگن کە ڕۆڵی گرنگ دەگێڕن لە پاراستنی تەندروستی و خۆشگوزەرانی گشتی. هەرچەندە بە ڕێژەیەکی کەم پێویستن، بەڵام ڤیتامینەکان پێویستن بۆ ئەرکە جیاوازەکانی جەستە، لەوانە میتابۆلیزم، گەشەکردن، گەشەکردن و پشتگیریکردنی سیستەمی بەرگری. بە شێوەیەکی گشتی لە ڕێگەی خۆراکی هاوسەنگەوە بەدەست دەهێنرێن، چونکە جەستە یان ناتوانێت بەرهەمیان بهێنێت یان بڕێکی کەم بەرهەم دەهێنێت.
دوو پۆلی سەرەکی ڤیتامینەکان هەن: ڤیتامینەکانی تواوە لە ئاو و تواوە لە چەوری.
1. ئەو ڤیتامینانەی لە ئاودا دەتوێنەوە:
ڤیتامینەکانی تواوە لە ئاودا بریتین لە ڤیتامین C و ڤیتامینەکانی B (وەک B1, B2, B3, B5, B6, B7, B9, B12). ئەم ڤیتامینانە لە ئاودا دەتوێنەوە و بە ڕێژەیەکی زۆر لە جەستەدا هەڵناگیرێن. لە ئەنجامدا پێویستە بە بەردەوامی لە ڕێگەی خۆراکەوە پڕبکرێنەوە. ڤیتامینەکانی تواوە لە ئاودا بەشدارن لە بەرهەمهێنانی وزە و کارکردنی بەرگری لەش و تەندروستی کۆئەندامی دەمار و دروستبوونی خڕۆکە سوورەکانی خوێن. سەرچاوە خۆراکییە باشەکانی ڤیتامینەکانی تواوە لە ئاودا بریتین لە میوە، سەوزە، دانەوێڵەی تەواو، گەنمەشامی و گۆشتی بێ چەوری.
2. ڤیتامینەکانی تواوە لە چەوری: ١.
ڤیتامینەکانی تواوە لە چەوریدا بریتین لە ڤیتامینەکانی A, D, E, K. ئەم ڤیتامینانە لە چەوریەکاندا دەتوێنەوە و لە شانە چەوریەکانی لەش و جگەردا هەڵدەگیرێن. بە پێچەوانەی ڤیتامینەکانی تواوە لە ئاودا، دەتوانرێت بۆ ماوەیەکی درێژتر هەڵبگیرێن. ڤیتامینەکانی تواوە لە چەوریدا گرنگن بۆ ئەرکە جیاوازەکان، وەک بینین (ڤیتامین A)، تەندروستی ئێسک (ڤیتامین D)، پاراستنی دژە ئۆکسێنەر (ڤیتامین E)، و مەینبوونی خوێن (ڤیتامین K). سەرچاوەی خۆراکی ڤیتامینەکانی تواوە لە چەوریدا بریتین لە بەرهەمە شیرەمەنیەکان، هێلکە، ماسی چەور، دانەوێڵەی بەهێزکراو و سەوزەی سەوزی گەڵادار.
هەر ڤیتامینێک ڕۆڵ و سوودی تایبەتی هەیە. بۆ نموونە:
- ڤیتامین A یارمەتی بینینی تەندروست دەدات، پاڵپشتی لە کارکردنی بەرگری لەش دەکات، هەروەها بەشدارە لە تەندروستی پێست و پەردەی چڵکدار.
- ڤیتامین C پێویستە بۆ دروستکردنی کۆلاجین و چاکبوونەوەی برین و مژینی ئاسن و پشتگیری سیستەمی بەرگری لەش.
- ڤیتامین D ڕۆڵێکی گرنگی هەیە لە هەڵمژینی کالیسیۆم و تەندروستی ئێسک و گۆڕینی سیستەمی بەرگری لەش.
- ڤیتامین E وەک دژە ئۆکسێنەر کاردەکات، خانەکان دەپارێزێت لە زیانەکانی بەهۆی ڕادیکاڵە ئازادەکانەوە.
- ڤیتامین K پێویستە بۆ مەینبوونی خوێن و میتابۆلیزمی ئێسک.
لە کاتێکدا کە خۆراکی هاوسەنگ باشترین ڕێگایە بۆ بەدەستهێنانی ڤیتامینەکان، ڕەنگە هەندێک دانیشتووان پێویستیان بە تەواوکەری خۆراک هەبێت، وەک ژنانی دووگیان، گەورەساڵانی بەتەمەن، یان ئەو کەسانەی کە بارودۆخی پزیشکی تایبەتیان هەیە. بەڵام گرنگە پێش دەستپێکردنی هەر ڕێژیمێکی تەواوکەری خۆراک ڕاوێژ بە کەسێکی پسپۆڕی چاودێری تەندروستی بکەیت.
لەبیرت بێت ڤیتامینەکان بە شێوەیەکی هاوبەش لەگەڵ ماددە خۆراکیەکانی تر و شێوازێکی ژیانی تەندروست کاردەکەن. خواردنی خۆراکی جۆراوجۆر کە کۆمەڵێک میوە و سەوزە و دانەوێڵەی تەواو و پرۆتینی بێ چەوری و چەوری تەندروست لەخۆدەگرێت کلیلی بەدەستهێنانی بڕێکی گونجاوە لە ڤیتامینەکان و پشتگیریکردنی تەندروستی گشتی.