جاڕنامەی بالفور

balfour  
 
جاڕنامەی بالفور کە لە ٢ی تشرینی دووەمی ١٩١٧ دەرچوو، بەڵگەنامەیەکی بەرچاو بوو کە پشتیوانی حکومەتی بەریتانیای بۆ دامەزراندنی "ماڵێکی نیشتمانی بۆ گەلی جولەکە" لە فەلەستین دەربڕی. ناوی ئارسەر بالفۆر، وەزیری دەرەوەی بەریتانیا لەو کاتەدا ناونراوە، کە نووسەری بەیاننامەکە بووە.

 لە جەنگی جیهانی یەکەمدا، ئیمپراتۆریەتی عوسمانی فەلەستینی کۆنترۆڵکرد، کە دانیشتووانێکی هەمەچەشنی هەبوو کە لە عەرەب و جولەکە و گروپە نەتەوەیی و ئایینییەکانی دیکە پێکهاتبوون. بزووتنەوەی زایۆنیستی کە هەوڵی دامەزراندنی نیشتمانێکی جوولەکەکانی لە فەلەستین دەدا، لە کۆتایی سەدەی نۆزدەهەم و سەرەتای سەدەی بیستەمدا، بەتایبەتی لە ئەوروپادا، زەبری زیاتری بەدەستهێنابوو.

 جاڕنامەی بالفۆر لە هۆکار و کاریگەریی جۆراوجۆرەوە سەریهەڵدا. هەم ڕەچاوکردنی سیاسی و هەم خواستە ئایدیۆلۆژییەکانی بزووتنەوەی زایۆنیستی ڕەنگدانەوەی هەبوو. لە بەریتانیا باوەڕێک هەبوو کە پشتیوانیکردن لە دۆزی زایۆنیستی یارمەتیدەر دەبێت بۆ کۆکردنەوەی پشتیوانی جولەکەکان بۆ هەوڵی جەنگی هاوپەیمانان لە دژی زلهێزەکانی ناوەڕاست. سەرەڕای ئەوەش، بەرژەوەندییە ستراتیژییەکانی بەریتانیا لە ناوچەکەدا هەبوون، لەوانەش دەستەبەرکردنی پێگەیەکی لەبار لە یەکلاییکردنەوەی دوای جەنگدا.

 لە بەیاننامەکەدا کە ئاراستەی لۆرد ڕۆتشیڵد، سەرکردەیەکی دیاری زایۆنیستی بەریتانیا کراوە، تێیدا هاتووە؛

 ئاماژەی بەوەشکردووە، "حکومەتی  جەنابی بە لایەنگرییەوە بۆ دامەزراندنی ماڵێکی نیشتمانی لە فەلەستین بۆ گەلی جولەکە، و باشترین هەوڵەکانیان بەکاردەهێنن بۆ ئاسانکاری بۆ گەیشتن بەم ئامانجە، بە ڕوونی تێدەگەین کە نابێت هیچ شتێک بکرێت کە ڕەنگە زیان بە مەدەنی و ئایینییەکان بگەیەنێت." مافی کۆمەڵگا غەیرە جوولەکەکانی ئێستا لە فەلەستین یان ماف و پێگەی سیاسی کە جولەکەکان لە هەر وڵاتێکی تردا بەدەستی دەهێنن."

 جاڕنامەی بالفور لە لایەن بزووتنەوەی زایۆنیستی وەک پشتگیرییەکی گرنگ بۆ خواستەکانیان بۆ نیشتمانێکی جوولەکە لە فەلەستین بەرز ڕاگیرا. دانپێدانان و پشتیوانی نێودەوڵەتی بۆ دۆزی ئەوان دابین کرد.

 بەڵام ئەو ڕاگەیاندنە بێ مشتومڕ نەبوو. کۆمەڵگا غەیرە جولەکەکان، بە تایبەتی دانیشتوانی عەرەب لە فەلەستین، بە ترس و نیگەرانییەوە سەیری دەکەن. ترسیان لەوە هەبوو کە دامەزراندنی ماڵێکی نەتەوەیی جوولەکەکان ببێتە هۆی ئاوارەبوون و پەراوێزخستنی دانیشتوانی عەرەب و مەترسی لەسەر ماف و بەرژەوەندییەکانیان دروست بکات.

 دوای شەڕەکە، کۆمەڵەی گەلان ئەرکێکی بەسەر فەلەستین دا بە بەریتانیا، کە بریتی بوو لە جێبەجێکردنی بڕگەکانی جاڕنامەی بالفۆر. سەردەمی ئیختیاری بەریتانیا (١٩٢٠-١٩٤٨) لێکدانەوە و جێبەجێکردنی ناکۆکیی بەیاننامەکەی بەخۆیەوە بینی، کە گرژییەکانی نێوان کۆمەڵگەی جولەکە و عەرەبی توندتر کرد.

 جاڕنامەی بالفور کاریگەرییەکی درێژخایەنی لەسەر مێژووی ململانێی ئیسرائیل و فەلەستین هەبوو. بوو بە بەردی بناغەی دانپێدانانی نێودەوڵەتی بۆ ئامانجی بزووتنەوەی زایۆنیستی بۆ دامەزراندنی نیشتمانێکی جوولەکە. بەڵام ناڕوونییەکەی و تەحەددیاتی دواتر لە جێبەجێکردنی بڕگەکانیدا بەشدارییان کرد لە بەردەوامبوونی ناکۆکی لەسەر زەوی و سەروەری و مافەکانی پێکهاتە جیاوازەکان لە فەلەستین.

 هەروەها ئەم ڕاگەیاندنە کاریگەری لەسەر سیاسەتەکانی دواتری بەریتانیا لە ناوچەکەدا هەبوو. لە ساڵانی ١٩٣٠دا بۆ ئەوەی گرژی و توندوتیژی زیاتر نەبن، حکومەتی بەریتانیا ڕاپۆرتی کۆمیسیۆنی پیل دەرکرد و پێشنیاری دابەشکردنی فەلەستینی کرد بۆ دەوڵەتی عەرەبی و جوولەکە جیاوازەکان. ئەم پلانە دابەشکردنە، هەرچەندە هەرگیز بە تەواوی جێبەجێ نەکرا، بەڵام پێشبینی پێشنیارەکانی داهاتوو بوو بۆ دابەشکردنی فەلەستین.

 جاڕنامەی بالفۆر تا ئەمڕۆش وەک بابەتی مشتومڕ و مشتومڕ ماوەتەوە. لایەنگرانی بە هەنگاوێکی بەرچاو دەزانن بەرەو بەدیهێنانی خواستە نەتەوەییەکانی جوولەکەکان، لە کاتێکدا ڕەخنەگران دەڵێن کە ماف و نیگەرانییەکانی دانیشتوانی عەرەبی پشتگوێ خستووە و بەشداری کردووە لە ململانێی بەردەوامی ئیسرائیل و فەلەستین. لێکەوتە درێژخایەنەکانی بەردەوامن لە داڕشتنی دیمەنی سیاسی و دیپلۆماسی ناوچەکە.


نموذج الاتصال