نەخۆشییەکی درێژخایەنی میتابۆلیکییە کە بە بەرزبوونەوەی ئاستی شەکر لە خوێندا (بەرزی شەکری خوێن) بەهۆی بێتوانایی جەستە لە بەرهەمهێنان یان بەکارهێنانی کاریگەرانەی ئەنسۆلین. ئەنسۆلین هۆرمۆنێکە کە لەلایەن پەنکریاسەوە بەرهەم دێت و میتابۆلیزمی کاربۆهیدرات و چەوری و پرۆتینەکان ڕێکدەخات.
نەخۆشی شەکرە سێ جۆری سەرەکی هەیە:
1- جۆری یەکەمی شەکرە: ئەم جۆرە نەخۆشی شەکرە کاتێک ڕوودەدات کە سیستەمی بەرگری لەش بە هەڵە هێرش بکاتە سەر خانە بەرهەمهێنەرەکانی ئەنسۆلین لە پەنکریاسدا و لەناویان دەبات. لە ئەنجامدا جەستە ئەنسۆلینی کەم یان هیچ بەرهەم دەهێنێت. جۆری یەکەمی شەکرە بە شێوەیەکی گشتی لە منداڵی یان هەرزەکاریدا گەشە دەکات و ئەو کەسانەی کە ئەم جۆرە شەکرەیان هەیە پێویستیان بە چارەسەری ئەنسۆلینی تەواوی ژیانیان هەیە.
2- جۆری دووەمی شەکرە: شەکرە جۆری دووەم باوترین جۆرە، زۆربەی تووشبووانی شەکرە پێکدەهێنن. کاتێک ڕوودەدات کە جەستە بەرگری لە کاریگەرییەکانی ئەنسۆلین دەکات یان کاتێک پەنکریاس شکست دەهێنێت لە بەرهەمهێنانی ئەنسۆلینی پێویست بۆ دابینکردنی پێداویستییەکانی لەش. زۆرجار نەخۆشی شەکرەی جۆری دووەم پەیوەندی بە هۆکارەکانی شێوازی ژیانەوە هەیە وەک قەڵەوی، شێوازی ژیانی دانیشتن، خراپی خۆراک و جیناتی. لە هەموو تەمەنێکدا دەتوانێت گەشە بکات، بەڵام زیاتر لە کەسانی گەورەدا ڕوودەدات.
3-شەکرە لەکاتی دووگیانیدا: ئەم جۆرە شەکرەیە لەکاتی دووگیانیدا لەو ئافرەتانەدا ڕوودەدات کە پێشتر نەخۆشی شەکرەیان نەبووە. بەزۆری کاتییە و دوای منداڵبوون چارەسەر دەبێت. بەڵام ئەو ژنانەی نەخۆشی شەکرەی دووگیانییان هەبووە، مەترسی تووشبوونیان بە نەخۆشی شەکرەی جۆری دوو لە دواتردا زیاترە.
نیشانە باوەکانی نەخۆشی شەکرە بریتین لە زیادبوونی تینوێتی، زۆر میزکردن، دابەزینی کێش بە شێوەیەکی ناڕوون، زیادبوونی برسێتی، ماندوێتی، کاڵبوونەوەی بینین، خاوبوونەوەی چاکبوونەوەی برینەکان و دووبارەبوونەوەی هەوکردن. بەڵام هەندێک لەو کەسانەی نەخۆشی شەکرەی جۆری دووەمیان هەیە، ڕەنگە لە سەرەتادا نیشانەیەکی سووکیان هەبێت یان هیچ نیشانەیەکیان نەبێت، وە ڕەنگە حاڵەتەکە بۆ ماوەیەکی زۆر دەستنیشان نەکرێت.
ئاڵۆزییەکانی پەیوەست بە نەخۆشی شەکرە دەتوانن کاریگەرییان هەبێت لەسەر ئەندام و سیستەمی جۆراوجۆری لەش. ئەگەر کۆنتڕۆڵ نەکرێت، نەخۆشی شەکرە دەبێتە هۆی کێشەی تەندروستی جددی، لەوانە:
1- ئاڵۆزییەکانی دڵ و بۆرییەکانی خوێن: نەخۆشی شەکرە ئەگەری تووشبوون بە نەخۆشییەکانی دڵ و جەڵتەی مێشک و بەرزبوونەوەی پەستانی خوێن و حاڵەتەکانی تری دڵ و خوێنبەرەکان زیاد دەکات. بەرزبوونەوەی ئاستی شەکر لە خوێندا زیان بە بۆرییەکانی خوێن دەگەیەنێت و دەبێتە هۆی ڕەقبوونی خوێنبەرەکان (تەسکبوونەوە و ڕەقبوونی خوێنبەرەکان) و مەترسی تووشبوون بە جەڵتەی دڵ و جەڵتەی مێشک زیاد دەکات.
2. نەخۆشی گورچیلە (Diabetic Nephropathy): بەرزبوونەوەی ئاستی شەکر لە خوێندا بۆ ماوەیەکی زۆر بە تێپەڕبوونی کات زیان بە گورچیلە دەگەیەنێت و لە حاڵەتە سەختەکاندا نەخۆشی گورچیلە لە قۆناغی کۆتاییدا دەبێت کە پێویستی بە شۆردنی خوێن یان چاندنی گورچیلە.
3- تێکچوونی دەمارەکان (Diabetic Neuropathy): بەرزبوونەوەی ئاستی شەکر لە خوێندا دەبێتە هۆی تێکچوونی دەمارەکان، لە ئەنجامدا نیشانەکانی وەک سڕبوون و زەقبوونەوە و ئازاری لێدەکەوێتەوە، بەزۆری لە پێیەکانەوە دەست پێدەکات و وردە وردە بەرەو بەشەکانی تری لەش دەڕوات.
4- ئاڵۆزییەکانی چاو (Diabetic Retinopathy): نەخۆشی شەکرە زیان بە بۆرییەکانی خوێن لە تۆڕی چاودا دەگەیەنێت و دەبێتە هۆی نەخۆشی شەکرەی تۆڕەی چاو، کە ئەگەر چارەسەر نەکرێت دەبێتە هۆی لەدەستدانی بینین و کوێربوون.
5- کێشەی پێ: نەخۆشی شەکرە دەبێتە هۆی تێکدانی ڕۆیشتنی خوێن و کارکردنی دەمارەکانی پێ، ئەمەش ئەگەری تووشبوون بە برینی پێ و هەوکردن و لە حاڵەتە توندەکانیشدا بڕینی بەشەکانی پێ زیاد دەکات.
بەڕێوەبردنی نەخۆشی شەکرە بریتییە لە تێکەڵەیەک لە گۆڕینی شێوازی ژیان، دەرمان و چاودێریکردنی بەردەوام. پێکهاتە سەرەکییەکانی بەڕێوەبردنی نەخۆشی شەکرە بریتین لە:
1- خواردنی تەندروست: پەیڕەوکردنی سیستمی خۆراکی هاوسەنگ، دەوڵەمەندە بە میوە، سەوزە، دانەوێڵەی تەواو، پرۆتینی بێ چەوری، چەوری تەندروست، هاوکات سنووردارکردنی خۆراک و خواردنەوە شەکرییەکان.
2- چالاکی جه سته یی به شێوه یه کی به ڕده وام: به شداریکردن له وه ڕزشکردنی به ڕده وام یارمه تی ده دات له کۆنتڕۆڵکردنی ئاستی شه کر له خوێندا و به ڕه و به ڕێوه بردنی کێش ده دات و ته ندروستی گشتی باشتر ده کات.
3-دەرمان: بەپێی جۆر و توندی نەخۆشی شەکرە، لەوانەیە دەرمان بنووسرێت، لەوانە دەرمانی زارەکی، دەرمانی دەرزی، یان چارەسەری ئەنسۆلین.
4. چاودێریکردنی شەکری خوێن: چاودێریکردنی بەردەوامی ئاستی شەکری خوێن یارمەتی تاکەکان دەدات بۆ بەڕێوەبردنی نەخۆشی شەکرەیان و دەستکاری پێویست بۆ پلانی چارەسەرکردنیان.
5. پەروەردە و پاڵپشتی: پەروەردەی خۆبەڕێوەبردنی نەخۆشی شەکرە
و بەرنامەکانی پشتیوانی دەتوانن ئەو زانیاری و لێهاتووییانەی کە پێویستن بۆ بەڕێوەبردنی نەخۆشی شەکرەیان بە شێوەیەکی کاریگەر بۆ تاکەکان دابین بکەن.
خۆپاراستن لە نەخۆشی شەکرەی جۆری دووەم بریتییە لە پاراستنی کێشێکی تەندروست و چالاکیی جەستەیی و وەرگرتنی خۆراکی خۆراکی. بۆ ئەو کەسانەی کە نەخۆشی شەکرەیان هەیە، بەڕێوەبردنی بەردەوام و چاودێری بەدواداچوونی بەردەوام زۆر گرنگە بۆ ڕێگریکردن لە ئاڵۆزییەکان و پاراستنی تەندروستی گشتی.