نەخۆشی خوێنهێنەری تاجی (CAD) حاڵەتێکی باوی دڵ و خوێنبەرەکانە کە بە تەسکبوونەوە یان گیرانی خوێنبەرەکانی تاجی دەناسرێتەوە، کە خوێنی دەوڵەمەند بە ئۆکسجین بۆ ماسولکەکانی دڵ دابین دەکەن. بڵاوترین جۆری نەخۆشییەکانی دڵە و هۆکارێکی سەرەکییە بۆ تووشبوون بە جەڵتەی دڵ.
زۆرجار گەشەکردنی نەخۆشی تاجی خوێنبەرەکان پرۆسەیەکی وردە وردە و بە کۆبوونەوەی پلاکی ناو دیواری خوێنبەرەکانی تاجی دەست پێدەکات. پلاکی لە کۆلیسترۆڵ و چەوری و کالیسیۆم و مادەی تر پێکهاتووە. بە تێپەڕبوونی کات، کۆبوونەوەی پلاکی دەبێتە هۆی تەسکبوونەوەی خوێنبەرەکان، ئەمەش دەبێتە هۆی سنووردارکردنی ڕۆیشتنی خوێن بۆ دڵ. ئەم حاڵەتە بە ڕەقبوونی خوێنبەرەکان ناسراوە.
چەند هۆکارێک بەشدارن لە گەشەکردنی نەخۆشی تاجی خوێنبەرەکان، لەوانە:
1-بەرزی پەستانی خوێن (بەرزی پەستانی خوێن): بەرزبوونەوەی پەستانی خوێن دەبێتە هۆی زیانگەیاندن بە دیواری خوێنبەرەکان و وادەکات زیاتر ئامادەبن بۆ کۆبوونەوەی پلاکی خوێن.
2- بەرزی ئاستی کۆلیسترۆڵ: ئاستی بەرزی کۆلیسترۆڵی چەوری پڕۆتینی چڕی نزم (LDL) کە زۆرجار بە کۆلیسترۆڵی "خراپ" ناودەبرێت، دەتوانێت بەشداربێت لە دروستبوونی پلاک لە خوێنبەرەکاندا.
3. جگەرەکێشان: دوکەڵی تووتن مادەی زیانبەخشی تێدایە کە زیان بە ناوپۆشی ناوپۆشی (ناوپۆشی ناوەوە)ی خوێنبەرەکان دەگەیەنێت، ئەمەش دەبێتە هۆی گەشەکردنی پلاکی خوێنبەرەکان.
4- نەخۆشی شەکرە: ئەو کەسانەی نەخۆشی شەکرەیان هەیە ئەگەری تووشبوونیان بە نەخۆشی تاجی خوێنبەرەکان زیاترە بەهۆی بەرزبوونەوەی ئاستی شەکر لە خوێندا کە زیان بە بۆریەکانی خوێن دەگەیەنێت.
5. قەڵەوی: کێشی زیادە بەتایبەت لە دەوری کەمەر ئەگەری تووشبوون بە نەخۆشی تاجی خوێنبەرەکان زیاد دەکات.
6- مێژووی خێزان: مێژووی خێزانی تووشبوون بە نەخۆشی تاجی خوێنبەرەکان دەتوانێت مەترسییەکانی تاک زیاد بکات.
نیشانەکانی نەخۆشی تاجی خوێنبەرەکان دەتوانن جیاواز بن. ڕەنگە هەندێک کەس تووشی هیچ نیشانەیەک نەبن، هەندێکی تر تووشی ئەنجینا دەبن، کە ئازاری سنگ یان ناڕەحەتییە کە کاتێک ڕوودەدات کە ماسولکەکانی دڵ خوێنی دەوڵەمەند بە ئۆکسجینی پێویست وەرنەگرن. نیشانەکانی تر لەوانەیە بریتی بن لە هەناسە تەنگی، ماندوێتی، سکچوون، ئازار یان ناڕەحەتی لە مل، چەناگە، یان بەشی سەرەوەی سک.
ئەگەر تابلۆیەک بپچڕێت یان خوێن مەینێک دروست بوو، ئەوا دەتوانێت بە تەواوی خوێنبەرێکی تاجی بگرێت و دەبێتە هۆی جەڵتەی دڵ. نیشانە ئاساییەکانی جەڵتەی دڵ بریتین لە ئازارێکی توندی سنگ، ئازارێک کە تیشک دەخاتە سەر قۆڵی چەپ یان چەناگە، هەناسە تەنگی، ئارەقەکردنەوە و سەر سووکبوون. جەڵتەی دڵ پێویستی بە چاودێری پزیشکی خێرا هەیە.
دەستنیشانکردنی نەخۆشی خوێنهێنەری تاجی لەوانەیە پشکنینی جۆراوجۆری تێدابێت، وەک:
1. ئەلکترۆکاردیۆگرام (ECG) : ئەم پشکنینە چالاکی کارەبایی دڵ دەپێوێت بۆ دەستنیشانکردنی هەر نائاسایییەک.
2. پشکنینی سترێس: تاقیکردنەوەی سترێس وەڵامی دڵ هەڵدەسەنگێنێت بۆ وەرزشکردن یان ئەو دەرمانانەی کە دڵ هان دەدەن، ڕێگە بە دابینکەرانی چاودێری تەندروستی دەدات کە ڕۆیشتنی خوێن هەڵسەنگێنن و هەر گیرفانێکی ئەگەری دەستنیشان بکەن.
3. ئەنجیۆگرافی تاجی: ئەم ڕێکارە داگیرکەرە بریتییە لە دەرزیکردنی بۆیاخێک بۆ ناو خوێنبەرەکانی تاجی بۆ بینینی هەر گیربوونێک بە بەکارهێنانی وێنەگرتنی تیشکی ئێکس.
ستراتیژییەکانی چارەسەری نەخۆشیەکانی خوێنهێنەری تاجی ئامانجیان کەمکردنەوەی نیشانەکان و ڕێگریکردنە لە پێشکەوتنی نەخۆشییەکە و کەمکردنەوەی مەترسی جەڵتەی دڵ. لەوانەیە بریتی بن لە:
1- گۆڕینی شێوازی ژیان: وەرگرتنی شێوازی ژیانی تەندروست بۆ دڵ زۆر گرنگە. ئەمەش بریتییە لە وەرزشکردنی بەردەوام، خۆراکی هاوسەنگ کە چەوری تێر و ترانس کەمی تێدایە، وازهێنان لە جگەرەکێشان، بەڕێوەبردنی فشار و پاراستنی کێشێکی تەندروست.
2-دەرمان: ڕەنگە دەرمانی جۆراوجۆر بنووسرێت، وەک ستاتین بۆ دابەزاندنی ئاستی کۆلیسترۆڵ، دەرمانی دژە پلاکت بۆ ڕێگریکردن لە مەینبوونی خوێن، دەرمانی بێتا بلۆکەر بۆ کەمکردنەوەی باری کاری دڵ، دەرمانی کۆنترۆڵکردنی پەستانی خوێن.
3-ئەنجیۆپلاستی و ستێنتکردن: لەم ڕێکارە کەمترین داگیرکەرەدا، کاتێتەر بەکاردەهێنرێت بۆ دانانی باڵۆنێک کە هەڵئاوسێت بۆ فراوانکردنی خوێنبەرە تەسکبووەکان یان گیربووەکان. ڕەنگە ستێنت، بۆرییەکی بچووکی تۆڕ، دابنرێت بۆ ئەوەی خوێنبەرەکە بە کراوەیی بمێنێتەوە.
4. گرێدانی بای پاسی خوێنهێنەری تاجی (CABG): لە حاڵەتە توندەکاندا کە چەندین خوێنبەر گیران، دەکرێت ڕێکارێکی نەشتەرگەری بە ناوی CABG ئەنجام بدرێت. بریتییە لە بەکارهێنانی خوێنبەرەکانی بەشەکانی تری جەستە بۆ دروستکردنی لادان لە دەوری خوێنبەرە گیراوەکان
، باشترکردنی ڕۆیشتنی خوێن بۆ دڵ.
خۆپاراستن لە بەڕێوەبردنی نەخۆشی تاجی خوێنبەرەکاندا زۆر پێویستە. هەڵبژاردنی شێوازی ژیانی تەندروست، بەڕێوەبردنی هۆکارەکانی مەترسی و پابەندبوون بە دەرمانی ڕێنماییکراو دەتوانێت مەترسی و پێشکەوتنی نەخۆشییەکە بە شێوەیەکی بەرچاو کەم بکاتەوە.
زۆر گرنگە بۆ ئەو کەسانەی کە نیشانەکان یان هۆکاری مەترسییان هەیە بۆ نەخۆشی خوێنهێنەری تاجی کە ڕاوێژ لەگەڵ پیشەییەکانی چاوەدێری تەندروستی بکەن بۆ دەستنیشانکردنی گونجاو، چارەسەرکردن و چاودێریکردنی بەردەوام. دۆزینەوەی پێشوەختە و دەستێوەردان دەتوانێت یارمەتیدەر بێت لە ڕێگریکردن لە ئاڵۆزییەکان و باشترکردنی تەندروستی گشتی دڵ و خوێنبەرەکان.