کەشوهەوا، بارودۆخی بەرگەهەوا لە شوێنێکی دیاریکراودا بۆ ماوەیەکی درێژ (لە مانگێکەوە بۆ چەندین ملیۆن ساڵ، بەڵام بەگشتی ٣٠ ساڵ). کەشوهەوا بریتییە لە کۆی توخمەکانی بەرگەهەوا (و گۆڕانکارییەکانیان): تیشکی خۆر، پلەی گەرمی، شێ، هەور و بارانبارین (جۆر، فرێکوێنسی و بڕی)، پەستانی بەرگەهەوا و با (خێرایی و ئاراستە).
کەشوهەوا بە واتای کەشوهەوای چاوەڕوانکراو یان خوویی لە شوێنێک و کاتێکی دیاریکراوی ساڵدا دێت. کەشوهەوا پلەی گۆڕانی کەشوهەواش دیاری دەکات و نەک تەنها بەرگەهەوا بەڵکو هایدرۆسفێر، لیتۆسفێر، بایۆسفێر و هۆکارە دەرەکییەکانی وەک خۆریش دەگرێتەوە..
گۆڕانی کەشوهەوا چییە؟
گۆڕانی کەشوهەوا گۆڕانکارییەکی درێژخایەنە لە تێکڕای شێوازی کەشوهەوادا کە هاتووە بۆ پێناسەکردنی کەشوهەوای ناوخۆیی و ناوچەیی و جیهانی زەوی. ئەم گۆڕانکاریانە ڕێژەیەکی بەرفراوان لە کاریگەرییە چاودێرکراوەکانیان هەیە کە هاوواتای ئەم زاراوەیەن.
ئەو گۆڕانکاریانەی کە لە ناوەڕاستی سەدەی بیستەمەوە لە کەشوهەوای زەویدا بەدی دەکرێن، بەهۆی چالاکییەکانی مرۆڤەوەیە، بەتایبەتی سووتاندنی سووتەمەنی بەردینی، کە ئاستی گازی گەرمخانەیی گەرمکەرەوە لە بەرگەهەوای زەویدا زیاد دەکات، ئەمەش تێکڕای پلەی گەرمی ڕووی زەوی بەرز دەکاتەوە. هەروەها پرۆسەی سروشتی کە بەهۆی چالاکییەکانی مرۆڤەوە زاڵ بوون، دەتوانن بەشداربن لە گۆڕانی کەشوهەوادا، لەوانە گۆڕانی ناوخۆیی (بۆ نموونە، شێوازە خولییەکانی زەریاکان وەک ئێل نینۆ، لا نینا و لەرزینەکانی دەیەی زەریای هێمن) و ناچارکردنی دەرەکی (بۆ نموونە چالاکیی گڕکانەکان، گۆڕانکاری لە... دەرچوونی وزەی خۆر، گۆڕانکاری لە خولگەی زەویدا).
زاناکان چاودێریکردن لە زەوی و هەوا و بۆشایی ئاسمانەوە لەگەڵ مۆدێلی کۆمپیوتەر بەکاردەهێنن بۆ چاودێریکردن و لێکۆڵینەوە لە گۆڕانی کەشوهەوای ڕابردوو و ئێستا و داهاتوو. تۆمارەکانی داتاکانی کەشوهەوا بەڵگەی پێوەرە سەرەکییەکانی گۆڕانی کەشوهەوا دەدەن، وەک بەرزبوونەوەی پلەی گەرمی زەوی و زەریاکانی جیهان؛ بەرز بونەوەی ئاستی دەریا; لەدەستدانی سەهۆڵ لە جەمسەرەکانی زەوی و لە سەهۆڵبەندانەکانی شاخ؛ گۆڕانی فرێکوێنسی و توندی لە کەشوهەوای تونددا وەک زریان، شەپۆلی گەرما، ئاگری کێوی، وشکەساڵی، لافاو و بارانبارین؛ و گۆڕانی ڕووپۆشی هەور و ڕووەک.