فەلەکناسی یاخود ئەسترۆنۆمی

 فەلەکناسی بریتییە لە لێکۆڵینەوە لە هەموو شتێک لە گەردووندا لە دەرەوەی بەرگەهەوای زەوی. کە ئەو شتانە دەگرێتەوە کە دەتوانین بە چاوی ڕووت بیبینین، وەک خۆر و مانگ و هەسارەکان و ئەستێرەکان . هەروەها ئەو تەنانەش دەگرێتەوە کە تەنها بە تەلەسکۆپ یان ئامێری تر دەتوانین بیبینین، وەک گەلەئەستێرە دوورەکان و تەنۆلکە بچووکەکان. وە تەنانەت پرسیارەکانیش لەخۆدەگرێت دەربارەی ئەو شتانەی کە بەهیچ شێوەیەک ناتوانین بیانبینین، وەک ماددە تاریکەکان و وزەی تاریک .

 تا داهێنانی تەلەسکۆپ و دۆزینەوەی یاساکانی جووڵە و کێشکردن لە سەدەی ١٧دا، زانستی فەلەکناسی بە پلەی یەکەم خەمی تێبینیکردن و پێشبینیکردنی شوێنی خۆر و مانگ و هەسارەکان بوو، لە سەرەتادا بۆ مەبەستی ساڵنامەیی و ئەستێرەناسی و دواتر بۆ کەشتیوانی بەکارهێنان و بەرژەوەندی زانستی. کەتەلۆگی ئەو تەنانەی ئێستا لێکۆڵینەوەیان لەسەر کراوە زۆر فراوانترە و بە رێکوپێکی زیادبوونی مەودا، کۆمەڵەی خۆر و ئەو ئەستێرانەی کە گەلەئەستێرەی رێگای شیری پێکدەهێنن و گەلەئەستێرەکانی دیکە، دوورتر لەخۆدەگرێت. لەگەڵ هاتنی پشکنەری زانستی بۆشایی ئاسمان، زەوی وەک یەکێک لە هەسارەکان لێکۆڵینەوەی لەسەر دەکرێت، هەرچەندە لێکۆڵینەوە وردترەکانی وەک دۆمەینی زانستەکانی زەوی دەمێنێتەوە.

دیاریکردنی مەودای فەلەکی

کارێکی ناوەندی لە بواری فەلەکناسیدا دیاریکردنی مەوداکانە. بەبێ زانینی مەودای فەلەکناسی، قەبارەی تەنێکی چاودێرکراو لە بۆشایی ئاسمان هیچی تر نامێنێتەوە جگە لە تیرەیەکی گۆشەیی و ڕووناکی ئەستێرەیەک ناتوانرێت بگۆڕدرێت بۆ هێزی تیشکدەری ڕاستەقینەی خۆی، یان ڕووناکییەکەی. پێوانەکردنی مەودای فەلەکی بە زانینی تیرەی زەوی دەستی پێکرد، کە بنەمایەکی بۆ سێگۆشەیی دابین کرد. لەناو کۆمەڵەی خۆری ناوەوەدا، ئێستا دەتوانرێت هەندێک مەودا باشتر دیاری بکرێت لە ڕێگەی کاتی ڕەنگدانەوەی ڕادارەوە یان لە حاڵەتی مانگدا لە ڕێگەی مەودای لەیزەرەوە. بۆ هەسارەکانی دەرەوە هێشتا سێگۆشەیی بەکاردەهێنرێت. لە دەرەوەی کۆمەڵەی خۆر، مەودای نزیکترین ئەستێرەکان لە ڕێگەی سێگۆشەییەوە دیاری دەکرێت، کە تیرەی خولگەی زەوی وەک هێڵی بنەڕەتی کاردەکات و گۆڕانکاری لە پارالاکسی ئەستێرەکاندا بڕی پێوراون. مەودای ئەستێرەکان بە شێوەیەکی باو لەلایەن فەلەکناسەکانەوە بە پارسێک (pc)، کیلۆپارسێک، یان مێگاپارسێک دەربڕدراوە. (1 pc = 3.086 × 1018 سم، یان نزیکەی 3.26 ساڵی ڕووناکی [1.92 × 1013 میل].) دەتوانرێت مەوداکان بە پارالاکسی سێگۆشەیی بپێورێت بۆ دەوروبەری کیلۆپارسێک . وردی ئەو پێوانانەی کە لە ڕووی زەویەوە ئەنجام دەدرێن بەهۆی کاریگەرییەکانی بەرگەهەوا سنووردارە، بەڵام ئەو پێوانانەی لە مانگی دەستکردی هیپارکۆس لە ساڵانی نەوەدەکاندا ئەنجامدراون، پێوەرەکەیان درێژکردەوە بۆ ئەستێرەکان تا ٦٥٠ پارسێک، بە وردی نزیکەی یەک لەسەر هەزاری کەوانەیی چرکەیەک. پێشبینی دەکرێت مانگی دەستکردی گایا ئەستێرەکان لە دووری ١٠ کیلۆپارسک بپێوێت بە وردی لە سەدا ٢٠. دەبێت پێوانە کەمتر ڕاستەوخۆکان بۆ ئەستێرە دوورەکان و بۆ گەلەئەستێرەکان بەکاربهێنرێت.

نموذج الاتصال