ڤایرۆسی زیکا سەر بە بنەماڵەی ڤایرۆسی فلاڤییە و بۆ یەکەمجار لە ساڵی ١٩٤٧ لە مەیموونێک لە دارستانی زیکا لە ئۆگاندا جیاکراوەتەوە. گواستنەوە بۆ مرۆڤ بە شێوەیەکی سەرەکی لە ڕێگەی مێشوولەوە ڕوودەدات، بەڵام گواستنەوەی سێکسی و گواستنەوەی لە ڕێگەی خوێن گواستنەوەشەوە ئەگەری هەیە. هەوکردن لە کاتی دووگیانیدا دەبێتە هۆی کەموکوڕی لەدایکبوون لە کۆرپەلەدا. ڤایرۆسی زیکا لە ناوچە گەرم و نزیکە گەرمەکانی ژێر گەرمی هەموو کیشوەرەکاندا دەسوڕێتەوە.
چۆن تووش دەبیت؟
لە زۆربەی حاڵەتەکاندا هەوکردن لە ڕێگەی پێوەدانی مێشوولە تووشبووەکانی ئیدیسەوە ڕوودەدات. هەڵگری سەرەکی مێشوولەی تای زەرد Aedes ە، کە لە ناوچە گەرمەکان و بەشێک لە ناوچە گەرمەکان بەربڵاوە.
هەروەها گواستنەوەی سێکسی ئەگەری هەیە. ئەو ماوانەی کە ژن و پیاوە تووشبووەکان درم دەبن جیاوازن چونکە ڤایرۆسەکانی زیکا لە مەنیدا بە شێوەیەکی دەستنیشانکراو دەمێننەوە بە بەراورد بە شلەکانی تری جەستە .
ڤایرۆسی زیکا دەتوانێت لە ژنانی دووگیانەوە بگوازرێتەوە بۆ منداڵی لەدایک نەبوو لە ڕێگەی منداڵدانەوە. لە چەند حاڵەتێکی جیاکراوەدا، هەوکردن لە ڕێگەی بەرهەمە خوێنییە پیسەکانەوە ڕاپۆرت کرا.
نیشانە ئاساییەکانی تووشبوون بە ڤایرۆسی زیکا چین؟
زۆربەی تووشبوون بە ڤایرۆسی زیکا بێ نیشانەن. کاتێک نیشانەکان ڕوودەدەن، بەزۆری سووک دەبن و لە هەوکردنەکانی تری مێشوولە دەچن (بۆ نموونە، تای خوێنبەربوون). نیشانەکانی ئەگەری بریتین لە پەڵەی پێست، سەرئێشە، ئازاری جومگە و ماسولکەکان، هەوکردنی پێڵوی چاو و تا.
لە حاڵەتە دەگمەنەکاندا، ئاڵۆزییە دەمارییەکان دەتوانن ڕوو بدەن (بۆ نموونە نەخۆشی گویلان-بارێ). تووشبوون بە ڤایرۆسی زیکا لە کاتی دووگیانیدا دەبێتە هۆی کەم و کوڕی لەدایکبوون (بۆ نموونە، مایکرۆسێفالی) لە کۆرپەلەدا.
چۆن تووشبوون بە ڤایرۆسی زیکا دەستنیشان دەکرێت؟
گومانی تووشبوون بە ڤایرۆسی زیکا لە سەرووی هەموو شتێکەوە بۆ ئەو گەشتیارانەی کە لە ناوچەکانی زیکا دەگەڕێنەوە و هەروەها بۆ هاوبەشە سێکسییەکانی ئەو جۆرە گەشتیارانە سەرهەڵدەدات کە بە نیشانە هاوبەشەکانەوە دەگەڕێنەوە . لە چەند ڕۆژی یەکەمی نەخۆشیدا، دەتوانرێت هەوکردنی ڤایرۆسی زیکا ڕاستەوخۆ لە خوێن و میزدا دەستنیشان بکرێت، دواتر لە ڕێگەی دەستنیشانکردنی دژەتەنەکانەوە.
چارەسەرەکان بۆ تووشبوون بە ڤایرۆسی زیکا چین؟
هیچ ڤاکسین و دەرمانێک نییە کە بتوانرێت بە تایبەتی چارەسەری هەوکردنی ڤایرۆسی زیکا بەکاربهێنرێت. نەخۆشیەکە بەچارەسەرکردنی نیشانەکان چارەسەر دەکرێت.
ڤایرۆسی زیکا لە کوێ دەدۆزرێتەوە؟
ڤایرۆسی زیکا لە ناوچە گەرم و نزیکە گەرمەکانی ژێر گەرمی هەموو کیشوەرەکاندا دەسوڕێتەوە. گەشتیاران بە تایبەتی ئەگەری تووشبوونیان هەیە لەو شوێنانەی کە بڵاوبوونەوەی گەورەی ڤایرۆسی زیکا تێیدا ناسراوە.
پێویستە گەشتیارانی ناوچەکانی زیکە چی لەبەرچاو بگرن، مرۆڤ چۆن دەتوانێت خۆی لە تووشبوون بپارێزێت؟
هیچ ڤاکسینێکی دژ بە ڤایرۆسی زیکا نییە.
ئامۆژگاری پزیشکی گەشتیاری: هەموو گەشتیاران بۆ وڵاتانی ئیستوائی پێویستە پێشوەختە داوای ئامۆژگاری پزیشکی گەشتیاری بکەن. ئەمەش بە تایبەتی ئەو گەشتیارانە دەگرێتەوە کە نەخۆشی سیستەمی بەرگری لەشیان هەیە یان نەخۆشی درێژخایەنی جددییان هەیە و لە حاڵەتی دووگیانی پلان بۆ داڕێژراو یان هەبوو.
پاراستن لە پێوەدانی مێشوولە: پێویستە گەشتیاران بە درێژایی کاتژمێر خۆیان لە پێوەدانی مێشوولە بپارێزن، بۆ نموونە بە بەکارهێنانی دەرمانی مێرووکوژ لەسەر پێست و/یان جل و بەرگ و تۆڕی جێگا. ئەمە بە تایبەتی لە دەرەوە ڕاستە،