کاتێک ئانتیبایۆتیکێکی نوێ دێتە بازاڕەوە،
زۆرجار زۆری پێناچێت تا یەکەم بەرگریەکان دەربکەون. هەموو بەکارهێنانێکی ئانتیبایۆتیکەکان پەرە بە گەشەکردنی بەرگری دەدات: بەکتریا هەستیارەکان دەکوژرێن – بەڵام بەرگریکارەکان لە ژیاندا دەمێننەوە و بەردەوام دەبن لە زۆربوون. بۆیە زۆرجار ماددەی بەرگریکار لە ئانتیبایۆتیک ڕوودەدەن لەو شوێنانەی کە زۆرێک لە ئانتیبایۆتیکەکان بەکاردەهێنرێن، بۆ نموونە لە کلینیکەکاندا، بەڵام لە کشتوکاڵیشدا.
ئەگەر ئانتیبایۆتیکێک کاریگەری خۆی لەدەست بدات، لە بنەڕەتدا هەموو کەسێک لە مەترسیدایە. هەوکردنەکان چارەسەرکردنیان قورستردەبێت و دەتوانێت رێڕەوێکی ئاڵۆزتر بگرێتەبەر. ئەو کەسانەی کە سیستەمی بەرگری لەشیان لاوازە، ئەوانەی نەخۆشی بەرگری خۆکاریان هەیە، ئەو منداڵانەی کە سیستەمی بەرگری لەشیان پێگەیشتوونیە و ئەو کەسانەی کە سیستەمی بەرگرییان لەکارکەوتووە، بە تایبەتی مەترسی تووشبوون بەم جۆرە هەوکردنانەیان لەسەرە. گروپە مەترسیدارەکانی دیکە بریتین لە وەرگرانی چاندنی ئەندامەکانی جەستە، نەخۆشانی شێرپەنجە کە چارەسەری کیمیایییان بۆ دەکرێت، نەخۆشانی شەکرە و ئەو نەخۆشانەی کە نەشتەرگەری داگیرکەریان بۆ دەکرێت.
ناتوانرێت ڕێگری لە سەرهەڵدانی بەرگری ئانتیبایۆتیک بکرێت، لە باشترین حاڵەتدا دەتوانرێت خاو بکرێتەوە. بەرگری دژە زیندەییەکان لە سەرانسەری جیهاندا لە زیادبووندایە. ئەوان یەکێکن لە گەورەترین ئاستەنگە تەندروستییە جیهانییەکانی ئەم سەردەمە.
هەوکردنی نەخۆشخانە یاخود هەوکردن لەنەخۆشخانە چییە؟
هەوکردنی نەخۆشخانە، ئەو هەوکردنانەن کە نەخۆشەکان لەکاتی مانەوە لە نەخۆشخانە یان وەرگرتنی چارەسەری پزیشکی دەرەوە تووشی دەبن. هۆکارەکانی ئەم جۆرە هەوکردنانە جۆراوجۆرن. هەندێک لە نەخۆشەکان پێویستیان بە پشکنینی داگیرکەر یان چارەسەری هەیە، بۆ نموونە بەکارهێنانی کاتێتەرەکانی خوێنبەرەکان، کاتێتەرەکانی کۆئەندامی میز، بۆری خۆراکدان یان هەناسەدانی دەستکرد، ئەمانە ڕێگای چوونە ژوورەوەی بەکتریایەکان بۆ ناو لەش. زۆرجار بەکتریایەکان سەرەتا نەخۆشەکە لەسەر پێست یان لە ڕیخۆڵەدا کۆلۆنی زۆردەبن پێش ئەوەی ببنە هۆی هەوکردن.
خراپی پاکوخاوێنی، بەتایبەتی پاکوخاوێنی دەست، ڕۆڵێکی گرنگ دەگێڕێت لە بڵاوبوونەوەی ماددە نەخۆشخوازەکان. باوترین هەوکردنەکانی نەخۆشخانە بریتین لە هەوکردنی سییەکان، هەوکردنی برین و کۆئەندامی میز، سکچوون کە بەهۆی کلۆستریدیۆیدس دیفیسیلەوە دروست دەبێت و سپێسیس (ژەهراویبوونی خوێن). هەندێک لەو هەوکردنانە بەهۆی ئەو ماددە نەخۆشخوازانەوە ڕوودەدەن کە بەرگریان لە دژە زیندەییەکان هەیە
ژمارەی ئەو مردنانە لە ئەوروپا کە دەتوانرێت بگەڕێنرێتەوە بۆ تووشبوون بە نەخۆشیەکانی نەخۆشخانە بە نزیکەی ٩١ هەزار حاڵەت لە ساڵێکدا مەزەندە کراوە لە توێژینەوەیەکی ECDC کە لە ساڵی ٢٠١٦ بڵاوکراوەتەوە، کە پەیمانگای ڕۆبەرت کۆخ بەشداری تێدا کردووە. حیسابکردنی ئەم ژمارەیە تەحەدایە. هۆکارێکی سەرەکی ئەوەیە کە زۆرێک لەوانەی تووشبوون بەدەست نەخۆشییە بنەڕەتییە جدییەکانەوە دەناڵێنن کە زۆرجار تەنانەت بەبێ تووشبوون بە نەخۆشخانەش دەبێتە هۆی مردن.
بەرگری دژە زیندەییەکان چییە و چۆن گەشە دەکات؟
بەکتریاکان توانای سروشتییان هەیە بۆ بەرگریکردن لە خۆیان لە دژە زیندەییەکان کە لەلایەن وردە زیندەوەرانی ترەوە بەرهەم دەهێنرێن (وەک قارچک). بەرگری دژە میکرۆب بە شێوەیەکی سروشتی لە ژینگەدا ڕوودەدات. لە ڕێگەی گۆڕانکاری سروشتی لە جینۆمی بەکتریاکان یان لە ڕێگەی هەڵمژینی جینەکانی بەرگری لە ژینگەوە سەرهەڵدەدەن، کە بەکتریاکان لەگەڵ یەکتردا دەگۆڕنەوە و بەو هۆیەوە دەگوازرێنەوە. بەکتریاکان دەتوانن چەندین جینی بەرگری وەربگرن کە دەیپارێزن لە دژە زیندەییە جیاوازەکان. بەم شێوەیە گەشەسەندنی چەندین یان فرە بەرگریکارە نەخۆشخوازەکان (MRE) کە دەتوانن بەرەنگاری ژمارەیەکی زۆر لە دژە زیندەییەکان ببنەوە.
بەکارهێنانی ئانتیبایۆتیکەکان فشاری هەڵبژاردن دروست دەکات: جۆرە بەکتریاکان کە بەرگریان لە دژە زیندەییەکان هەیە دەمێننەوە و دەتوانن بەردەوام بن لە زۆربوون و بڵاوبوونەوە. ئەگەر ئانتیبایۆتیکەکان زۆر بەکاربهێنرێن، بۆ ماوەیەکی درێژ یان بە شێوەیەکی نادروست، ئەمە لە بەرژەوەندی سەرهەڵدان و بڵاوبوونەوەی بەکتریا بەرگریکاردایە. بۆیە بەکارهێنانی ئامانجدار لە ئانتیبایۆتیکەکان ڕێگەیەکی گرنگە بۆ کەمکردنەوەی بەرگری ئانتیبایۆتیکەکان.
لە کوێدا بەکتریای بەرگریکار یان فرە بەرگریکار ڕوودەدەن؟
دەتوانرێت بەکتریای بەرگریکار یان فرە بەرگریکار لە ڕێگەی بەرکەوتنی ڕاستەوخۆ یان ناڕاستەوخۆ لە نێوان مرۆڤەکان، لە نێوان مرۆڤ و ئاژەڵەکان و هەروەها لە ژینگەوە بگوازرێنەوە. زۆربوونی بەکتریا بەرگریکار دوای خواردنی ئانتیبایۆتیک لە ڕیخۆڵەدا بەشێوەیەکی ناڕێک. هەروەها دەتوانرێت جینەکانی بەرگری لە نێوان بەکتریاکاندا بگۆڕدرێنەوە، بۆ نموونە لە بایۆفیلمەکان یان لە ڕیخۆڵەدا. تەنانەت ئەگەر خۆت نەخۆش نەکەیت، بەکتریا بەرگریکارەکان دەتوانن دەربچن و بگوازرێنەوە.
چاودێری تەندروستی
لە پراکتیکە پزیشکییەکان، نەخۆشخانەکان و دامەزراوەکانی چاودێریدا مەترسی تووشبوون بە ماددەیەکی نەخۆشخوازێکی بەرگریکار یان فرە بەرگریکار زیاد دەکات. لە لایەکەوە، وەک لە سەرەوە باسکراوە، زیادبوونی لە بەکارهێنانی ئانتیبایۆتیکەکانەوە ڕوودەدات، بەجۆرێک کە ئەگەری دەرکەوتنی ماددە نەخۆشخوازەکانی بەرگریکار زیاترە لە دامەزراوە پزیشکییەکان وەک لە دەرەوە. لە لایەکی دیکەوە، ئەو نەخۆشانەی کە بەرگری سەرکوت یان پێستی نەشکاویان هەیە (بۆ نموونە برینەکانی نەشتەرگەری یان کاتێتەرێکی نیشتەجێ) مەترسی داگیرکردنی ماددە نەخۆشخوازەکان زیاترە (بەبێ گوێدانە ئەوەی کە ئایا ماددە نەخۆشخوازەکان بەرگریان هەیە یان نا).
خۆت چی بکەیت بۆ کەمکردنەوەی بەرگری دژە زیندەییەکان؟
ئەگەر نەخۆشەکان بەبێ پێویست دەرمانی دژە زیندەیی بخۆن یان پێشوەختە چارەسەری ئانتیبایۆتیک بوەستێنن، ئەمە دەبێتە هۆی ئەوەی کە ئانتیبایۆتیکەکان کاریگەریی خۆیان لە دژی بەکتریا لەدەست بدەن و دواتر چیتر نەتوانن کار بکات . زانیاری دەربارەی ئەوەی کە نەخۆشەکان دەبێت لەبەرچاو بگرن لە کاتی خواردنی دژە زیندەییەکاندا.