سورێژەی مەیمون نەخۆشییەکی ڤایرۆسی دەگمەنە کە پێدەچێت بە پلەی یەکەم لە ڕێگەی مێشوولەکەوە بۆ مرۆڤ دەگوازرێتەوە. بەپێی زانیارییەکانی ئێستا، گواستنەوە لە کەسێکەوە بۆ کەسێکی دیکەش ئەگەری هەیە، بەتایبەتی لە بەرکەوتنی نزیکدا. سورێژەی مەیمون بەهۆی ڤایرۆسی سورێژەی مەیمون دروست دەبێت Orthopoxvirus simiae ، MPXV) لە جۆری ڤایرۆسی کۆکە مەیموونەکان. ئەم ڤایرۆسە پەیوەندی بە ڤایرۆسە کلاسیکیەکانی سورێژە لە مرۆڤەوە هەیە (ڤاریۆلا، سورێژە) و ڤایرۆسی کۆکە کە بە نەخۆشی ئاژەڵیش ناسراوە.
نیشانەکانی چین، نەخۆشیەکان چەندە توندن؟
نەخۆشییەکە زۆرجار - بەڵام هەمیشە نا - دەستپێدەکات یان لەگەڵ نیشانە گشتیەکانی وەک تا، سەرئێشە، ئازاری ماسولکە و پشت، ئاوسانی گرێ لیمفاوییەکان، لەرز یان ماندوێتی. بەڵام هەندێک کەس هیچ نیشانەیەکی گشتیی نەخۆشییەکەیان نییە. تایبەتمەندی ئەو گۆڕانکاریانەی پێستن کە هەندێک جار زۆر بە ئازارن کە بە قۆناغەکاندا تێدەپەڕن لە پەڵەوە تا چڵک (macula, papula, vesicle and pustula) و لە کۆتاییدا توێکڵ دەبن و دەکەونە خوارەوە.
بەزۆری پەڵەکە لەسەر دەم و چاو و کفن و بنی پێیەکان چڕ دەبێتەوە. هەروەها دەتوانرێت گۆڕانکارییەکانی پێست و پەردەی چڵکدار لە دەم و چاودا بدۆزرێتەوە. لەو حاڵەتانەی کە ئێستا ڕاپۆرت کراون (لە مانگی ئایاری ٢٠٢٢ەوە)، دەستپێکردن یان سنووردارکردنی برینەکان لە ناوچەکانی میز و کۆئەندامی زاوزێ هەروەها ڕاپۆرت کراوە. گۆڕانکارییەکانی پێست بەزۆری لە نێوان دوو بۆ چوار هەفتە دەخایەنێت و بەبێ چارەسەرکردن لەسەر خۆی چاک دەبێتەوە، هەرچەندە ڕەنگە پەڵە دروست بکات. ئاڵۆزییەکانی سەر هەوکردنی سەرووی بەکتریا لە برینەکانی پێستدا ئەگەری هەیە.
ئاڵۆزییەکانی وڵاتانی ئیندێمیک بریتین لە هەوکردنی مێشک، هەوکردنی بەکتریا بە پێست، وشکبوونەوە، هەوکردنی پێڵوی چاو، قژ و هەوکردنی سییەکان. زانیارییەکی کەم لەبارەی خولەکانی نەخۆشانی بەرگری لاواز لەبەردەستدایە.
گواستنەوە لە ئاژەڵەوە بۆ مرۆڤ لە ناوچە ئیندێمیکەکاندا دەتوانێت لە ڕێگەی بەرکەوتن لەگەڵ ئاژەڵە تووشبووەکاندا ڕووبدات (گازاندن، دەردان و دەردانی، بەرکەوتنی نزیک، تەرمەکانی ئاژەڵ لە کاتی ڕاوکردندا، بەرکەوتن لەگەڵ ماددە پیسبووەکان بە ڤایرۆس) و لە ڕێگەی خواردنی گۆشتی کەم کوڵاوەوە ئاژەڵە تووشبووەکان دێن.
گواستنەوە لە کەسێکەوە بۆ کەسێکی تر تەنها بە بەرکەوتنی نزیک دەتوانرێت. دەکرێت بەهۆی بەرکەوتنی شلەکانی جەستە و گۆڕانکارییە ئاساییەکانی پێستەوە ڕووبدات
ئایا کوتانێک هەیە دژی کۆکە مەیموونەکان؟
بەڵێ. ڤاکسینی ئاسایی کۆکە (Imvanex) لە ساڵی ٢٠١٣ەوە لە یەکێتی ئەوروپا پەسەند کراوە، کە دەتوانرێت بەکاربهێنرێت بۆ پاراستن لە کۆکە مەیموونەکان (بۆ ئەو کەسانەی تەمەنیان لە ١٨ ساڵ بەرەو سەرەوەیە).
چۆن چارەسەری کۆکە مەیموونەکان دەکرێت؟
نەخۆشییەکە خۆ سنووردار دەکات، زۆربەی خەڵک لە ماوەی چەند هەفتەیەکدا چاک دەبنەوە.
چارەسەرەکە بە پلەی یەکەم نیشانە و پشتگیرییە، خۆپاراستن لە هەوکردنی سەرووی بەکتریا گرنگە. دەرمانێک کە بۆ چارەسەری تایبەتی تووشبوون بە ڤایرۆسی ئۆرتۆپۆکس پەرەی پێدراوە، لەم دواییانەدا لە یەکێتی ئەوروپا بۆ چارەسەرکردنی کۆکە مەیموون (Tecovirimat) پەسەند کرا و بە ڕێژەیەکی سنووردار بەردەستە