درێژی شەپۆل چەمکێکی بنەڕەتییە لە فیزیادا کە مەودای نێوان خاڵە یەک لە دوای یەکەکانی شەپۆلێک باس دەکات. پارامێتەرێکی بنەڕەتییە بۆ تێگەیشتن لە دیاردە جۆراوجۆرەکان کە شەپۆلەکانی تێدایە، لەوانە ڕووناکی، دەنگ و شەپۆلی کارۆموگناتیسی. لێرەدا چەند ناوەڕۆکێک سەبارەت بە درێژی شەپۆل دەخەینەڕوو:
1. پێناسە: 1.
درێژی شەپۆل بریتییە لە مەودای نێوان دوو خاڵی یەک لە دوای یەک کە هەمان قۆناغیان لەسەر شەپۆلێک هەیە. بە شێوەیەکی گشتی لە لوتکەیەکەوە بۆ لوتکەیەکی تر (یان لە کۆڵیەکەوە بۆ کۆڵییەکی تر) لە شەپۆلە تەڕادەییەکاندا یان لە پەستانەوە بۆ پاڵەپەستۆ لە شەپۆلە درێژخایەنەکاندا دەپێورێت.
2. پەیوەندی بە فرێکوێنسیەوە: ١.
درێژی شەپۆل و فرێکوێنسی ڕێژەیی پێچەوانەن. درێژی شەپۆلی شەپۆلێک پەیوەندی بە فرێکوێنسییەکەیەوە هەیە لە ڕێگەی هاوکێشەی شەپۆلەوە: درێژی شەپۆل = خێرایی شەپۆلەکە / فرێکوێنسی. لەگەڵ زیادبوونی فرێکوێنسی شەپۆلێک، درێژی شەپۆلەکەی کەم دەبێتەوە و بە پێچەوانەشەوە.
3. هێما و یەکەکان: ١.
درێژی شەپۆل بە پیتی یۆنانی lambda (λ) نیشان دەدرێت. بە شێوەیەکی باو بە مەتر (m) یان ژێر چەندەها دەربڕدراوە، وەک نانۆمەتر (nm)، مایکرۆمەتر (μm)، یان ئەنگسترۆم (Å). لە هەندێک حاڵەتدا ڕەنگە یەکەکانی دیکەی وەک کیلۆمەتر (کم) یان سانتیمەتر (سم) بەکاربهێنرێت بەپێی قەبارەی شەپۆلەکە.
4. جۆرەکانی شەپۆل: ١.
درێژی شەپۆل بۆ جۆرە جیاوازەکانی شەپۆل دەگونجێت. لە شەپۆلە کارۆموگناتیسیەکاندا، وەک ڕووناکی، شەپۆلی ڕادیۆیی و تیشکی ئێکس، درێژی شەپۆل جۆری شەپۆلەکە دیاری دەکات (بۆ نموونە، ڕووناکی بینراو درێژی شەپۆلەکانی لە نێوان نزیکەی 400 و 700 نانۆمەتردایە). لە شەپۆلە دەنگییەکاندا، درێژی شەپۆل کاریگەری لەسەر بەرزی دەنگەکە دەبێت (درێژی شەپۆلی درێژتر هاوتایە لەگەڵ دەنگە نزمەکان).
5. پەیوەندی بە خێرایی شەپۆلەوە:
هەروەها درێژی شەپۆل پەیوەندی بەو خێراییەوە هەیە کە شەپۆلێک لە ڕێگەی ناوەندێکەوە بڵاودەبێتەوە. خێرایی شەپۆلێک یەکسانە بە بەرهەمی درێژی شەپۆل و فرێکوێنسییەکەی: خێرایی = درێژی شەپۆل × فرێکوێنسی. ئەم پەیوەندییە لە هاوکێشەی شەپۆلەوە وەرگیراوە.
6. ناوچە سپێکتراڵەکان:
ناوچە جیاوازەکانی سپێکتریمی کارۆموگناتیسی هاوتای مەودای جیاوازی درێژی شەپۆلەکانن. بۆ نموونە شەپۆلە ڕادیۆییەکان درێژی شەپۆلەکانیان درێژە (لە مەترەوە تا کیلۆمەتر)، لە کاتێکدا تیشکی گاما درێژی شەپۆلێکی زۆر کورتی هەیە (بە ڕێکوپێکی پیکۆمەتر یان بچووکتر).
7. تێکەڵاوبوون و پەرشوبڵاوی: ١.
درێژی شەپۆل ڕۆڵێکی گرنگ دەگێڕێت لە دیاردەی دەستێوەردانی شەپۆل و پەرشوبڵاویدا. کاتێک شەپۆلەکان کارلێک لەگەڵ یەکتر دەکەن یان تووشی بەربەست دەبن، درێژی شەپۆلەکانیان دیاری دەکات کە چۆن دەستوەردانیان بە شێوەیەکی بنیاتنەر یان تێکدەرانە دەکات، ئەمەش دەبێتە هۆی دروستبوونی نەخشی تێکەڵاوبوون یان شێوازی پەرشوبڵاوی.
8. بەکارهێنان: ١.
چەمکی درێژی شەپۆل لە بوارە جیاوازەکاندا چەندین بەکارهێنانی هەیە. لە بواری بیناییدا یارمەتیدەرە بۆ دیاریکردنی ڕەنگی ڕووناکی و هەڵسوکەوتی عەدەسەکان و تایبەتمەندیەکانی پۆشینی بینایی. لە پەیوەندییەکان، زۆر گرنگە بۆ تێگەیشتن و دیزاینکردنی ئەو سیستەمەی کە فرێکوێنسی جیاوازی شەپۆلی کارۆموگناتیسی دەگوازنەوە و وەریدەگرن.
9. درێژی شەپۆل و وزە: ١.
لە هەندێک جۆری شەپۆلدا، وەک شەپۆلی کارۆموگناتیسی، پەیوەندی لە نێوان درێژی شەپۆل و وزەدا هەیە. بەگشتی درێژی شەپۆلی کورتتر هاوتایە لەگەڵ فۆتۆن یان تەنۆلکە وزە بەرزەکان، لە کاتێکدا درێژی شەپۆلی درێژتر هاوتایە لەگەڵ وزەی کەمتر.
10. میکانیکی کوانتەم:
لە میکانیکی کوانتەمدا، تەنۆلکەکان، وەک ئەلکترۆنەکان یان فۆتۆنەکان دەتوانن ڕەفتاری هاوشێوەی شەپۆل پیشان بدەن. درێژی شەپۆلی پەیوەست بەم تەنۆلکانە پەیوەندی بە زەبری ئەوانەوە هەیە لە ڕێگەی هاوکێشەی دی برۆگلیەوە: درێژی شەپۆل = نەگۆڕ / زەبری پلانک.
تێگەیشتن لە درێژی شەپۆلەکان زۆر گرنگە بۆ تێگەیشتن لە هەڵسوکەوت و تایبەتمەندییەکانی شەپۆلەکان لە سەرانسەری دۆمەینە جیاوازەکاندا. جا چ شەپۆلی ڕووناکی بێت، دەنگ بێت، یان کارۆموگناتیسی، چەمکی درێژی شەپۆل تێڕوانینێکی گرنگ دەدات بۆ دیاردەکانی شەپۆل و بەکارهێنانی پراکتیکییان لە بوارەکانی بینایی و پەیوەندییەکان تا میکانیکی کوانتەم و دەرەوەی.